All the great images – then and even now – do not make any difference.
They are proof of what happens in war, but they are like
Christmas cards: They come every year.
(Don McCullin)
Er lijkt een barst in de hemel boven Hue te zitten, al dagenlang hangt er een gordijn van water over de stad. Een cycloon een paar honderd kilometer uit de kust schijnt al het water van de Grote Oceaan richting Hue te blazen. De eerste dag lukt het nog net om al het water af te voeren, vanaf dag twee begint de Perfume rivier over te lopen en komen steeds meer straten blank te staan. Ergens tussen Hue en Hanoi staat de trein die me terug naar Hanoi moet brengen stil op de enkele spoorbaan. Met regencape en rubberschoenen maak ik er het beste van.
Voor mij is Vietnam en in het bijzonder Hue voor altijd verbonden met de Vietnam- of Amerikaanse- oorlog, zoals ze hier liever zeggen. Het Tet-offensief, de slag om Hue, de straatgevechten in en om de keizerlijke stad en citadel van Hue. Via de Provinciale Zeeuwse Courant bereikten de beelden van oorlogsfotograaf Don McCullin zelfs mijn Zeeuwse dorp. Vijftig jaar later geeft Don in een interview aan dat er weinig nachten voorbijgaan waarin hij niet herinnerd wordt aan Hue.
(…) during eleven days inside the citadel I beheld all the ways that men live and die in war. I shot wars after Hue, but nothing so intense and dangerous. I witnessed the most incredible courage too. But for what? (Don McCullin)
Wadend door de straten rond de citadel staan veel huizen inmiddels onder water. De citadel zelf, iets hoger gelegen en omgeven door een gracht, is nog toegankelijk. Tijdens het Tet offensief is de citadel en het daarin gelegen keizerlijk paleis grotendeels verwoest. Mondjesmaat wordt er wat gerestaureerd, de sporen van granaat- en kogelinslagen zijn nog overal zichtbaar.
Terug in het Hue Thuong hotel besluit Thuy gezien de bijzondere weersituatie een gezamenlijke maaltijd voor haar gasten, naast mij nog een Engels stel en haar tante, met wie ze het familiehotel beheerd, klaar te maken. Smakelijk gekruide groenten, zoete aardappelen en rijst, op mijn verzoek heeft ze het vlees apart gehouden. Boven kommen geurige jasmijnthee lachen we vriendelijk naar elkaar en wisselen we wat beleefdheden uit. Terug op mijn kamer lees ik het boekje ‘Women driving the Hô Chí Minh trail’. Getuigenissen van ruim dertig vrouwelijke soldaten, chauffeurs op de bevoorradingsroute die de Hô Chí Minh trail was. Ondanks de soms wat ronkende partijtaal weten zij ook vijfenveertig jaar na dato nog precies waarvoor ze toen vochten en kunnen zij allen de vraag van Don McCullin feilloos beantwoorden.
“I see that I’m fortunate because by serving in a women’s unit driving the Hô Chí Minh Trail and then working with a women’s repair unit, I was able to contribute my small part toward our people’s victory.”
Naast de liefde voor het vaderland, vinden vele vrouwen ook de liefde van hun leven op de Hô Chí Minh Trail. “Our love has bloomed through two springs. Ours is a love as beautiful as spring itself.”
Waar de buitenlandse oorlogsfotograaf alleen de bigger picture van het zinloze offer en lijden van de oorlog ziet, zien de vrouwelijke soldaten wel degelijk het achterliggende doel en de noodzaak.
Een nog helderder antwoord krijgt fotograaf Don McCullin van Dang Thuy Tram, een jonge arts die in de Amerikaanse oorlog in 1970 tijdens haar werkzaamheden als arts sneuvelt. Of is de kogel door haar voorhoofd toch gewoon moord? Helemaal opgehelderd is het nooit. Een Amerikaanse inlichtingenofficier redt haar dagboek uit een stapel documenten die hij geacht wordt te vernietigen, en neemt het mee naar Amerika wanneer zijn tour of duty erop zit. Pas in 2005 is hij in de gelegenheid het dagboek aan de moeder van Thuy terug te geven. Nog hetzelfde jaar wordt het gepubliceerd en blijkt het een instant bestseller, eerst in Vietnam en later ook wereldwijd nadat het dagboek door Oprah is gekozen tot boek van de maand. In haar prachtige taal deelt Thuy haar moed en twijfel met ons:
“Last night I dreamed that peace was established, I came back and saw everybody. Oh, the dream of Peace and Independence has burned in fire hearts of thirty million people for so long”
Evenals de vrouwelijke soldaten op de Hô Chí Minh Trail droomt ook Thuy ervan Duyen, de voorbestemde liefde van haar leven, te vinden en maakt ze ons daar in haar poëtische taal deelgenoot van.
“I want to fill the emptiness in my soul with the affection within these kind letters, but it is impossible. My heart heals stubborn with the tempo of a twenty-year-old, full of love and affection. Oh, be calm my heart, seek the peaceful rhythm of the sea on a windless afternoon.”
Wellicht kunnen we nooit tegelijkertijd de zinloosheid van fotograaf, maar ook buitenstaander Don McCullin en de innerlijke noodzaak van de chauffeurs op de Hô Chí Minh Trail ervaren. In de zondvloed van Hue zoekt het troebele water van de Perfume rivier telkens naar een nieuwe vorm. Hue schikt zich in de zoveelste nieuwe werkelijkheid. Aan de receptiebalie van het Hue Thuong hotel vertelt Thuy me lachend dat het nog wel een aantal dagen kan duren alvorens er weer een trein richting Hanoi vertrekt.
Eigenlijk kan ik niet ophouden met citeren uit Thuy’s dagboek:
30 June 1968
Autumn has not arrived, but still all the leaves in my world have turned brown, I have never felt this miserable and lonely. “To live is to face the storms and not cower before them” Stand up then, oh, Thuy. Even when the rain and gale are rising, even when tears have flowed in torrents, keep your spirit high, Thuy. Use your will, your faith in the just cause and the ideals of your life, to continue your journey and this dangerous path. Is there any victory without sweat and tears, thought and pain, blood and bones, Thuy?
Een bekende koan van de Japanse zenmeester en filosoof Shin’ichi Hisamatsu (1889 – 1980) luidt:
Precisely here and now, when nothing works, what are you going to do
Een koan kunnen we niet oplossen met onze alledaagse logica, maar met haar levensloop geeft Thuy haar antwoord op deze vraag.
Op 20 juni 1970 eindigt haar dagboek:
No, I am no longer a child, I have grown up, I have passed trails of peril, but somehow at this moment, I yearn deeply for mom’s caring hand. Even the hand of a dear one or that of an acquaintance would be enough. Come to me squeeze my hand, know my loneliness, give me the love, the strength to prevail on the perilous road before me.
Twee dagen later wordt haar lijk gevonden met een kogel door het voorhoofd.
Op de vraag naar de zin van het leven
antwoord iedereen met zijn levensloop.
György Konrád
