![]() |
op allerlei manieren probeer ik de oude emmer te behouden,de band van bamboe is zwak en kan ieder moment breken,tenslotte valt de bodem eruit,geen water meer in de emmer, geen maan meer in het waterMugai Nyodai |
Yoshitoshi: Lady Chiyo (Mugai Nyodai) and the Broken Water Bucket
|
Wanneer we bedenken dat de reflectie van de maan in het water vaak het symbool is voor illusie en vergankelijkheid dan illustreert de dichteres Mugai Nyodai (Lady Chiyo) hier op fraai wijze haar moment van verlichting. Overigens was Mugai Nyodai in de 13e eeuw de eerste vrouwelijke zen meester. |
Luister tijdens het lezen van deze column naar: Astor Piazzolla’s – ‘Oblivion*’ uitgevoerd door: Friedrich Kleinhapl, Violoncello en Andreas Woyke, Piano
Op de tentoonstelling ‘Escher op reis’ in het Fries Museum volgen we de graficus op de voet. Van Nederland waar hij opgroeit en studeert, naar Italië waar hij productief en gelukkig is. Hier ook legt hij zijn karakteristieke vergezichten vast en schetst hij in sterke lichtdonker contrasten Rome bij nacht. Verder naar Zwitserland, waar de uitgestrekte sneeuwlandschappen hem ongelukkig maken. Naar Spanje waar de Moorse kunst in het Alhambra hem inspireert tot zijn latere prenten van complexe beelden en onmogelijke werelden, die voor het merendeel in zijn atelier in Baarn ontstaan. Een bekend verhaal, prachtig verteld.
M.C. Escher tekening 1924
Toch mis ik iets.
Een tekenaar en graficus die veelvuldig de techniek van de houtsnede beoefent en zijn houtsneden vaak handmatig afdrukt, moet in mijn ogen beïnvloed zijn door de Japanse prentkunst, waar deze techniek tot grote en zeer verfijnde hoogte ontwikkeld is.
Escher gebruikt in veel van zijn landschappen een ‘ouderwets’ perspectief waardoor het beeld tegelijk plat en diep lijkt. Vaak ook plaatst hij een groot voorwerp of repoussoir op de voorgrond, waardoor deze dichterbij komt en de achtergrond nog verder weg wijkt. Technieken die we ook in de Japanse prentkunst terugzien. De expositie rept er met geen woord over. Toch groeide Escher op met Japanse kunst om zich heen. Zijn vader werkte vóór zijn huwelijk in Japan als waterbouwkundig ingenieur en was een van de acht Nederlandse ‘Watermannen’ die tussen 1873 en 1878 op uitnodiging van de keizer in Japan werkzaam waren. Van deze reis had hij van alles mee naar huis genomen. Op een foto van Eschers jongenskamer zien we boven een kastje een grote (originele?) prent uit Japan hangen. Met het suggereren van diepte zonder centraal perspectief was Escher dus van jongs af aan vertrouwd.
Maar ook op een ander, meer filosofisch vlak heeft zijn werk raakvlakken met de Japanse cultuur. Mijn favoriete prent van Escher is ‘Drie werelden’, een litho uit 1955.
M.C. Escher ‘Drie Werelden’ 1955
Voor hij in zijn atelier aan het werk gaat, maakt Escher graag een ‘draaiommetje’ in het bos, zoals hij zijn wandelingen, rondom zijn huis zelf noemde. Dat inspireerde hem tot deze prent, waarin hij op natuurlijk wijze drie lagen van de werkelijkheid samenbrengt in een beeld. We zien hemel en bos, het wateroppervlak en alles dat zich daaronder bevindt.
M.C. Escher ‘Modderplas’ 1952
Iets vergelijkbaars zien we in ‘Modderplas’ een houtsnede uit 1952, de bruine modderplas fungeert als spiegelwereld van een wolkeloze vollemaannacht. Daarmee kijken we in de prent tegelijkertijd naar beneden en naar boven. De bomen zijn overigens niet de bomen rond zijn atelier in Baarn maar hij ontleent ze aan een eerdere prent uit 1933 gemaakt in Calvia op Corsica.
Zelf zegt Escher over ‘Modderplas’ “De wolkeloze avondhemel weerspiegelt zich in een modderplas die, na een regenbui, in de kuil van een bosweg is achtergebleven. Sporen van vrachtauto’s, fietsen en voetgangers zijn in de drassige bodem zichtbaar.”
Bij een kunstveiling in 2018 georganiseerd door NRC Handelsblad wordt een afdruk van ‘Modderplas’ verkocht voor ruim tweeëntwintig duizend euro.
M.C. Escher ‘Rimpeling’ 1950
In ‘Rimpeling’, een linoleumsnede uit 1950, toont Escher niet enkel de reflectie, maar ook het wateroppervlak zelf. Door de rimpeling vervormt de weerspiegeling. Het idee voor deze prent kreeg hij tijdens een boswandeling, wanneer hij ziet hoe een eekhoorn een eikel in het water laat vallen. Het perspectivisch correct weergeven van de rimpeling van het wateroppervlak blijkt een enorme opgave te zijn. Escher studeert er lang op. Zijn toelichting is echter eenvoudig “Twee regendruppels die in een stille vijver vallen, verstoren met hun concentrisch uitdijende rimpelingen het roerloze spiegelbeeld van een boom met de maan daarachter. De perspectivische weergegeven cirkels zijn het enige middel waarmee de wijking van het oppervlak is aangeduid.”
Escher verkocht uiteindelijk 262 exemplaren, waarmee ‘Rimpeling’ een van zijn populairste prenten werd.
In de modderplas reflecteert de volle maan nog als een perfecte gouden schijf, in rimpelingen is die schijf al aardig aangetast. De bodem is nog lang niet uit mijn emmer; hoewel het voorlopig niet meer dan vermoedens zijn, is mijn zoektocht naar de Japanse invloed in het werk van Escher begonnen.