de perfecte spiegel

Foto: Earthrise

Luister tijdens het lezen van deze column naar: Miles Davis – Round About Midnight (1967) Miles Davis Quintet featuring Wayne Shorter, Herbie Hancock, Ron Carter, and Tony Williams. Recorded at Berlin, Germany, November 4, 1967

“We came all this way to explore the Moon,
and the most important thing is
that we discovered the Earth.”
William ‘Bill’ Anders

In een oud zen verhaal, misschien van de Japanse zenmeester Dogen, misschien ook van mijn grootmoeder, die ook veel van zen wist, zit een jonge monnik diep verzonken in zijn meditatie. Natuurlijk komt er dan die onvermijdelijke oude zenmeester langs die de jonge monnik vraagt wat hij aan het doen is. Misschien vraagt hij zelfs wel: wat ben jij in vredesnaam aan het doen. Waarop de jonge monnik hem geduldig uitlegt dat hij aan het mediteren is om verlichting te bereiken. Wij snappen natuurlijk meteen dat hier iets fundamenteel mis is, maar misschien moeten we die gedachte nog even parkeren. De oude zenmeester zegt in ieder geval ook niets en pak twee stenen die hij langs elkaar begint te schuren. Eerst probeert de jonge monnik hem te negeren maar hij kan het uiteindelijk niet na laten te vragen wat de oude zenmeester (in vredenaam?) aan het doen is. ‘Ik slijp deze stenen tot het perfecte spiegels zijn’, is het antwoord van de oude zenmeester. Haha, zegt de jonge monnik, dat is onmogelijk. Ja, zegt de oude zenmeester – waarschijnlijk met een twinkeling in zijn ogen – dat weet ik en jij probeert precies hetzelfde. Wanneer we vanaf onze geboorte al verlicht zijn, waarom zouden we dan nog die onmogelijke en tot mislukken gedoemde taak op ons nemen een ruw stuk rots tot een perfecte spiegel te slijpen. Wellicht juist omdat het een onmogelijke en tot mislukken gedoemde taak is, die onmogelijk tot resultaat kan leiden, misschien moeten we het daarom juist doen.

Terwijl ik dit schrijf, luister ik naar Miles Davis – Round About Midnight (1967). Miles Davis, zonder wie de muziek van de twintigste eeuw anders geklonken zou hebben, had zo zijn eigen ideeën over actie en perfectie. Hij had de irritante gewoonte muzikanten te ontslaan zo gauw ze foutloos begonnen te spelen. Wanneer hij met iemand op het podium stond die controle leek te hebben over alle nummers kreeg Miles er genoeg van, want, zo zei hij, als je stopt met fouten maken stop je met leren. Hij ging zelfs nog een stap verder. Vergissingen bestaan niet, zei hij, dat je iets bestempelt als een vergissing is jouw oordeel en zegt alleen iets over jouw verwachtingen. Het zijn nu juist dat oordeel en die verwachtingen die je ervan weerhouden om simpelweg te luisteren naar het eindresultaat. Als je iets wilt spelen dat nog niet bestaat en wat nooit eerder is gedaan, dan bestaan er per definitie geen fouten. Je hebt hooguit iets nieuws gemaakt. Je hebt iets gecreëerd dat nog niet bestond. Sterker nog, soms zitten in die zogenaamde fouten de mooiste vondsten. Wanneer je wilt blijven leren, is het maken van fouten onontbeerlijk. Het altijd maar willen voorkomen van fouten is hetzelfde als blijven hangen in herhaling. Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg, is een uitspraak van Albert Einstein, en is precies wat een artiest als Miles Davis niet wilde.

Zoals onze oude zenmeester het misschien zou verwoorden, ‘het is niet de activiteit die naar het doel leidt, maar het is de activiteit die het doel is’.